អង្គរវត្ដ គឺជានិមិត្ដរូប នៃដួងព្រលឹងខ្មែរ ។ ជាកំពូលស្ថាបត្យកម្មដ៏ប្រណីត ដែលបុព្វបុរសខ្មែរសម័យយុគកណ្ដាល បានសាងទុកជាកេរដំណែលអមតៈ មិនត្រឹមតែសម្រាប់ពលរដ្ឋខ្មែរ ទេ គឺសម្រាប់មនុស្សក្នុងពិភពលោកទាំងមូល តែម្ដង ។ ជាក់ស្ដែង អង្គការយូណេស្កូ ( UNESCO ) ក៏បានចាត់បញ្ចូលប្រាង្គប្រាសាទអង្គរវត្ដ ទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោក រួចហើយដែរ ។
ប្រាសាទអង្គរវត្ដ ដែលត្រូវបានគេសាងឡើង នៅសតវត្សរ៍ទី១២ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ ដើម្បីបង្ហាញពីតេជានុភាព នៃមហារាជាណាចក្រខ្មែរ បានក្លាយជាទីសក្ការៈបូជាមួយដ៏ស័ក្ដិសិទ្ធិ ដែលមនុស្សខ្មែរគ្រប់ជំនាន់តែងគោរពបូជា ។ ព្រមជាមួយនឹងមហិទ្ធិឫទ្ធិ ដ៏អាថ៌កំបាំង នៃប្រាសាទអង្គរ នេះ បើតាមឯកសារបរទេស ក៏បានឱ្យដឹងដែរថា មានមនុស្សសំខាន់ៗ មិនតិចជាង១៣នាក់ទេ ដែលបានមកស្រាវជ្រាវក្នុងគោលបំណងរកអាថ៌កំបាំងផ្សេងៗពីអង្គរ ហើយត្រូវទទួលសំណាងអាក្រក់ ដោយខ្លះ រហូតបាត់បង់ជីវិត នៅលើទឹកដីអង្គរ ទាំងបេសកកម្មរបស់ខ្លួន មិនទាន់ទាំងបានបញ្ចប់ ផង ។ ជនទាំងនោះ មានលោក PAUL CLAUDEL ជាអ្នកការទូត និងជាអ្នកកវីនិពន្ធ ជនជាតិបារាំង ក្រោយការវិលត្រឡប់ពីទស្សនាប្រាសាទអង្គរវត្ដ ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា លោកហាក់បីដូចជាមានការរស់នៅ ក្នុងអារម្មណ៍ភ័យខ្លាច ។ អរូបី អ្វីមួយនោះ ចេះតែសណ្ឋិត តាមយាយីមនោសញ្ចេតនារបស់គាត់ មិនចេះបាត់ ជាហេតុនាំឱ្យលោក បានសរសេរថា « ប្រាសាទអង្គរ បាននាំមកដល់មនុស្សទាំងឡាយនូវគ្រោះអន្ដរាយ ច្រើនជាងបណ្ដាផ្នូរកប់ខ្មោចរបស់ស្ដេច PHARAON ទាំងឡាយ នៅក្នុងពីរ៉ាមីត នៃប្រទេសអេហ្ស៊ីប ទៅទៀត » ។
នេះ ជាកន្លែងទីសក្ការៈមួយ ដែលទោះបីស្ថិតនៅក្នុងករណីណាមួយក៏ដោយ ក៏មិនត្រូវធ្វើការបំពារបំពាន ជាន់ឈ្លី ឡើយ បើយើងទាំងឡាយ ចង់បានជីវិតដ៏សុខសាន្ដ នោះ។
មិនត្រឹម លោក PAUL CLAUDEL ម្នាក់ប៉ុណ្ណោះទេ គឺនៅមានមនុស្សជាច្រើនផ្សេងទៀត បានអញ្ជើញទៅធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ អំពីប្រាសាទអង្គរវត្ដ សុទ្ធតែបានទទួលនូវការស្រមើស្រមៃ អំពីអារម្មណ៍ នៃការតាមសងសឹក ហើយចុងក្រោយ ក៏ទទួលនូវវាសនា ដ៏សោកសៅយ៉ាងអាណោចអាធ័ម ដូចគ្នា ។
ក្នុងឆ្នាំ១៨៨០ លោក ហង់រី ម៉ូហូត ជនជាតិបារាំងដំបូង ដែលបានរកឃើញប្រាសាទអង្គរវត្ដ ដែលដេកនៅក្នុងព្រៃជ្រៅ ប៉ុន្ដែក្នុងរយៈពេលពីរ ឬបីសប្ដាហ៍ ក្រោយមក ដោយសារជំងឺគ្រុនចាញ់រ៉ាំរ៉ៃ ប្រចាំកាយ មិនសះស្បើយនោះ បានធ្វើឱ្យអ្នករុករក ស្រាវជ្រាវនេះ ស្លាប់ក្នុងពេល ដែលការងារសិក្សាស្រាវជ្រាវ របស់គាត់ មិនទាន់បានបញ្ចប់នៅឡើយ ។ លោក Doudard ជាមន្ដ្រីទេសាភិបាលដំបូង របស់បារាំង ប្រចាំនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នាចុងឆ្នាំ១៨៦៣ គាត់រួមនឹងឧបការី របស់គាត់២នាក់ មាន គម្រោងការចង់ជីកកកាយ នូវប្រាសាទអង្គរវត្ដ តែដោយផែនការរបស់គាត់ មិនទាន់បានយកមកអនុវត្ដន៍ផងនោះ គឺលោក Doudard បានស្លាប់បាត់បង់ជីវិត នៅលើដងទន្លេមេគង្គ ក្នុងពេល ដែលគាត់កំពុងធ្វើដំណើរសិក្សាស្រាវជ្រាវ នោះ ។
បន្ទាប់ពីមានការស្លាប់របស់ លោក Doudard នោះ មក ភាពរន្ធត់ភ័យខ្លាច ចេះតែមកយាយី លងដល់ឧបការីជនរបស់គាត់ ហាក់បីដូចជាមានការស្ដីបន្ទោសណាមួយ ពីអាទិទេព ហើយបីឆ្នាំក្រោយមក ឧបការីរូបនោះ បានស្លាប់ ដោយមានភាពអាថ៌កំបាំង បំផុត ។ នៅសល់ឧបការីជនម្នាក់ទៀត របស់លោក Doudard ឈ្មោះ Francis Garnier បន្ទាប់ពីចេញទៅច្បាំងជាមួយទ័ពយួន នៅប្រទេសវៀតណាម ក៏បានត្រូវសម្លាប់ ក្នុងសមរភូមិទៅ ។ បន្ទាប់មក ប្ដីប្រពន្ធ អ្នកស្រាវជ្រាវ និងជាវិចិត្រករ ដ៏ល្បីល្បាញ ជនជាតិបារាំង ឈ្មោះ Comaille ក៏បានទៅសិក្សាអំពីប្រាង្គប្រាសាទអង្គរវត្ដ ដែរ ។ គាត់បានសិក្សារៀបរៀងឡើងវិញ នូវផ្ទាំងសិលាធំៗ ឱ្យទៅជាជញ្ជាំង រៀបសសរឡើងវិញ ទៅជាជើងទ្រ ព្រមទាំងផ្សារភ្ជាប់រូបសំណាក ដែលត្រូវបាក់បែក ឡើងវិញ ។ល។ ការងារ បាន និងកំពុងដំណើរការ យ៉ាងល្អប្រពៃ គួរឱ្យលើកទឹកចិត្ដ បែរជាគាត់ត្រូវពួកក្រុមចោរលួចវត្ថុបុរាណសម្លាប់ នៅតាមដងផ្លូវពេល ដែលគាត់កំពុងធ្វើដំណើរពីអង្គរ ត្រឡប់មកផ្ទះ វិញ ។
ក្នុងឆ្នាំ១៩០៧ វិទ្យាស្ថានបុរាណវិទ្យា ចុងបូព៌ា បានចាប់ផ្ដើមអនុវត្ដន៍ ការជីកកកាយ ដើម្បីធ្វើការស្រាវជ្រាវ បន្ថែមមកលើប្រាសាទអង្គរវត្ដ ។ អាចារ្យកាតូលិក Charles Carpeaux រួមជាមួយវិស្វករ ម្នាក់ទៀត គឺលោក Henry du Four បានរួមដៃគ្នា ស្វែងយល់ពីអតីតកាល ដ៏រុងរឿង និងភាពត្រចះត្រចង់ របស់អង្គរវត្ដ ដ៏មហិមានេះ ។ ពួកគេរកឃើញស្លាកស្នាមប្រវត្ដិសាស្ដ្រ ដ៏ច្រើននៅប្រាសាទបាយ័ន និងរូបចម្លាក់ ក្នុងសម័យអង្គរធំ…។ លទ្ធផល នៃការរុករក ស្រាវជ្រាវនេះ ប្រមែប្រមូលបាន វត្ថុបុរាណ ដ៏មានតម្លៃយ៉ាងច្រើន ក៏ប៉ុន្ដែ ពួកគេ បានជួបប្រទះនូវការងារលំបាក ក៏ច្រើនដែរ ។ ក្រោយមក អាចារ្យកាតូលិក Carpeaux បានសុំវិលត្រឡប់ ទៅប្រទេសបារាំង វិញ ។ ប៉ុន្ដែ មិនដឹងជាមានហេតុការណ៍អ្វី អាចារ្យនេះ កំពុងតែសប្បាយ រីករាយ ដើម្បីរង់ចាំជើងនាវា ទៅបារាំង វិញ ស្រាប់តែ មានជំងឺរាគ ដល់ស្លាប់ទៅ… សព របស់អាចារ្យកាតូលិក នេះ គេមិនហ៊ាននាំទៅស្រុកកំណើត នៅបារាំង វិញទេ ដោយមានការភ័យខ្លាចនឹងជំងឺឆ្លង ។
ដល់ឆ្នាំ១៩៣៣ មានអ្នកបុរាណវិទូ ដ៏ក្មេងម្នាក់ឈ្មោះ Georges Trouve បានដំណើរការ ជីកអណ្ដូងមួយយ៉ាងជ្រៅនៅខាងក្រោម ប្រាសាទបាយ័ន ក្នុងបំណង រករូបសំណាកព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលបានជីកកប់ ជាយូរមកហើយ នោះ ។ អស់រយៈពេល២ឆ្នាំ នៃការជីកគាស់ នេះ ហើយចុងក្រោយ ក៏បានរកឃើញរូបសំណាកនោះ ដូចបំណង ។ នៅថ្ងៃដែល សម្ដេចព្រះមុនីវង្ស បានធ្វើពិធីសម្ពោធកសាងឡើងវិញ នូវរូបសំណាកនេះ គឺពេលនោះអ្នកបុរាណវិទ្យា ដ៏ក្មេងនោះ បានបាត់រលាយសូន្យទៅ គឺគាត់បានសម្លាប់ខ្លួនឯង ( អត្ដឃាត ) ដោយមូលហេតុមានទំនាស់ក្នុងគ្រួសារ ពោលគឺ ស្លាប់មុនមួយថ្ងៃ នៃថ្ងៃ ដែលត្រូវលើកបន្ដុបរូបសំណាកនេះ ដើម្បីជាទីសក្ការៈ ។
ដូច្នេះ បើតាមការសន្និដ្ឋាន ប្រហែលជាពួកគេអស់ទាំងនោះ គ្មានជំនឿ ហើយមានបំណងអាក្រក់ ចង់សាងសោកនាដកម្មអ្វីម្យ៉ាង ទៅលើអង្គរ ហើយ ទើបបណ្ដាលឱ្យពួកគេ ត្រូវទទួលរងគ្រោះ ដោយគួរឱ្យខ្លោចផ្សាបែបនេះ ទាំងអស់ ។ នេះ ក៏អាចថា ជាមហិទ្ធិឫទ្ធិអរូបី នៃបារមីដ៏ស័ក្ដិសិទ្ធិ របស់ប្រាសាទអង្គរវត្ដ តាមសងសឹកអ្នកដែលមកបំពារបំពាន លើទីសក្ការៈនេះ ។
នៅឆ្នាំ១៩៥០ នៅពេលដែលកំពុងគ្រងរាជ្យ ដឹកនាំប្រទេសកម្ពុជា គឺដើម្បីការពារ នូវវង្សត្រកូលព្រះមហាក្សត្ររបស់ទ្រង់ ឱ្យសុខសាន្ដ ស្ថិរភាព គឺព្រះករុណា សម្ដេច នរោត្ដម សីហនុ មិនបានយល់ព្រមអនុញ្ញាត នូវផែនការដឹករូបសំណាកព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ទៅទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង ដើម្បីធ្វើការតាំងពិព័រណ៍ ឡើយ ហើយឱ្យតាំងរូបនេះ នៅប្រទេសកម្ពុជា ដដែល ។ ទាំងនេះ សុទ្ធតែស ឱ្យឃើញថា ព្រះអង្គ មិនចង់ប្រឈមមុខទៅនឹងបារមីមហិទ្ធិឫទ្ធិ ដ៏ពិសិដ្ឋរបស់ប្រាសាទអង្គរវត្ដ ៕
( និពន្ធដោយ ៖ ធន ញាណមន្នី )
